آموزش بتونه کاری خودرو به زبان ساده؛ مراحل اجرا تا قبل از آستر و رنگ

آموزش بتونه کاری خودرو به زبان ساده! بتونه کاری شاید در ظاهر یک کار ساده به نظر برسد، اما وقتی وارد مرحله عمل می‌شویم، متوجه می‌شویم که همین مرحله کوچک چقدر می‌تواند روی زیبایی نهایی خودرو تأثیر بگذارد. بسیاری از افراد فکر می‌کنند تنها چیزی که اهمیت دارد رنگ نهایی است، اما حقیقت این است که کیفیت ۷۰ درصد نتیجه نهایی، به بتونه کاری وابسته است. اگر این مرحله درست اجرا نشود، حتی بهترین رنگ هم نمی‌تواند موج، خش یا فرورفتگی زیرکار را بپوشاند.

بتونه کاری درست، یعنی ایجاد یک سطح صاف و بدون ایراد برای اجرای آستر و رنگ. وقتی بدنه خودرو به‌دلیل ضربه، خط، ساییدگی یا زنگ‌زدگی آسیب می‌بیند، اولین مرحله‌ای که باعث بازگشت سطح به حالت اولیه می‌شود همین بتونه است. بنابراین، اگر قصد دارید یک کار تمیز، بدون موج و کاملاً حرفه‌ای انجام دهید، یادگیری اصول بتونه کاری نه تنها ضروری، بلکه حیاتی است.

در این آموزش تلاش شده‌است همه مراحل—from صفر تا صد—به زبان ساده و کاملاً قابل‌فهم بیان شود. از معرفی ابزارهای لازم گرفته تا ترکیب بتونه، شیوه صحیح اجرا، زمان خشک شدن، ترفندهای سمباده‌کاری و نکات حرفه‌ای پیش از آستر. حتی اگر اولین‌بار است که قصد انجام این کار را دارید، با رعایت همین اصول می‌توانید نتیجه‌ای بسیار نزدیک به کار یک استادکار حرفه‌ای به‌دست آورید.

در ادامه، مرحله به مرحله وارد جزئیات می‌شویم تا تصویر کاملاً واضحی از فرآیند داشته باشید.

بتونه کاری خودرو چیست؟

بتونه کاری یکی از مهم‌ترین مراحل در فرآیند ترمیم و رنگ‌آمیزی بدنه خودرو است؛ مرحله‌ای که اگر به‌درستی انجام نشود، نتیجه نهایی—even اگر بهترین رنگ و بهترین ابزارها استفاده شود—کاملاً بی‌کیفیت به‌نظر خواهد رسید. بتونه درواقع ماده‌ای خمیری‌مانند است که برای پرکردن فرورفتگی‌ها، صاف‌کردن سطح‌های آسیب‌دیده، پوشاندن زنگ‌زدگی‌های برداشته‌شده و ایجاد یک سطح یکنواخت پیش از آستر استفاده می‌شود. کار اصلی بتونه این است که بدنه را برای مرحله رنگ کاملاً آماده کند؛ یعنی سطحی بدون موج، بدون پستی و بلندی و بدون هیچ رد آسیب به وجود بیاورد.

وقتی خودرو دچار ضربه، خراش یا ساییدگی می‌شود، فلز بدنه تغییر شکل می‌دهد. ورق‌کاری در بیشتر موارد تا حدود زیادی ظاهر را برمی‌گرداند، اما هیچ‌وقت نمی‌تواند ۱۰۰ درصد سطح را به حالت اولیه برساند. اینجاست که بتونه وارد کار می‌شود. بتونه با خاصیت انعطاف‌پذیری و قابلیت شکل‌گیری، می‌تواند تمام این نواقص را پر کند و سطحی یکدست ایجاد کند. این ماده پس از ترکیب با هاردنر، در مدت زمان مشخصی خشک می‌شود و تبدیل به یک لایه سخت و مقاوم روی سطح فلز می‌گردد که کاملاً قابل سمباده‌کاری و شکل‌دهی است.

انواع بتونه و کاربرد هرکدام

بتونه‌ها انواع مختلفی دارند و انتخاب نوع مناسب، بخش مهمی از موفقیت کار است:

۱. بتونه سنگی (بتونه آهن)
این مدل محکم‌ترین نوع بتونه است و بیشتر برای فرورفتگی‌های عمیق‌تر، سطوح کاملاً ناهموار یا قسمت‌هایی که نیاز به استحکام بیشتری دارند استفاده می‌شود. خشک‌شدن آن سریع‌تر است و قابلیت چسبندگی بالایی دارد، اما سمباده‌کاری‌اش کمی سخت‌تر از انواع دیگر است.

2. بتونه نرم (بتونه نقاشی)
این نوع بیشتر پس از بتونه سنگی استفاده می‌شود تا سطح کاملاً صاف شود. بافت نرم‌تری دارد، راحت‌تر پخش می‌شود و سمباده‌زدن آن بسیار ساده‌تر است. برای موج‌گیری و ظریف‌کاری نهایی بهترین انتخاب است.

3. بتونه لایه‌نهایی یا پولیشی
این مدل رقیق‌تر است و برای رفع ریزموج‌ها و ایرادات بسیار جزئی استفاده می‌شود. کارکرد آن بیشتر برای finish سطح قبل از آستر است.

اگر فرد بدون شناخت این انواع، از یک مدل بتونه برای همه مراحل استفاده کند، نتیجه کار معمولاً موج‌دار، ناصاف و بی‌کیفیت می‌شود. بنابراین شناخت نوع بتونه و کاربرد هرکدام، قدم اول برای یک کار حرفه‌ای است.

ابزارها و تجهیزات لازم برای بتونه کاری حرفه‌ای خودرو

برای اینکه بتونه کاری بدنه خودرو نتیجه‌ای کاملاً تمیز، بدون موج و حرفه‌ای داشته باشد، داشتن ابزارهای مناسب تقریباً نصف مسیر موفقیت است. بسیاری از افراد فکر می‌کنند فقط داشتن بتونه و یک کاردک کافی است، اما واقعیت این است که کیفیت کار تا حد زیادی به ابزارهایی بستگی دارد که در مراحل مختلف استفاده می‌کنید. ابزار خوب نه‌تنها سرعت کار را بالا می‌برد، بلکه باعث می‌شود سطح نهایی برای آستر کاملاً یکدست و آماده باشد.

در ادامه، هر ابزاری را که برای بتونه کاری اصولی نیاز دارید، همراه با نقش دقیق و کاربرد حرفه‌ای آن توضیح می‌دهم.

۱. سمباده در شماره‌های مختلف

سمباده مهم‌ترین ابزار شماست. برای بتونه کاری استاندارد، معمولاً شماره‌های زیر استفاده می‌شود:

• ۸۰ یا ۱۲۰ برای صاف‌کردن اولیه و خط انداختن سطح قبل از بتونه

• ۱۸۰ تا ۲۲۰ برای شکل‌دهی و صاف‌کردن بتونه خشک‌شده

• ۳۲۰ تا ۴۰۰ برای فینیش نهایی قبل از آستر

سمباده خوب باید سطح را بخوبی بخراشد بدون اینکه خط‌های عمیق ایجاد کند. سمباده بی‌کیفیت باعث می‌شود رد خش‌های بدی روی بدنه ایجاد شود که بعداً زیر رنگ مشخص خواهد شد.

۲. کاردک بتونه کاری در سایزهای مختلف

کاردک انعطاف‌پذیر و استاندارد باعث می‌شود بتونه با ضخامت مناسب پخش شود و روی سطح موج نیندازد. کاردک خشک، ضخیم یا کم‌کیفیت باعث راه‌راه شدن یا ایجاد خطوط ناخواسته در بتونه می‌شود.
بهترین حالت این است که کاردک کوچک برای نقاط ریز و کاردک پهن برای سطوح بزرگ داشته باشید.

۳. لیسه فلزی یا پلاستیکی برای کنترل سطح

لیسه ابزار مهمی برای تشخیص موج است. این وسیله را روی سطح قرار می‌دهید و هر جا که نور از کنارش رد شود یا فاصله ایجاد شود، یعنی سطح موج دارد و نیاز به ترمیم است.

۴. هاردنر (خشک‌کن بتونه)

بدون هاردنر، بتونه هیچ‌وقت خشک نمی‌شود. تناسب مقدار هاردنر با بتونه تعیین‌کننده سرعت خشک‌شدن و کیفیت نهایی لایه است. هاردنر زیاد باعث ترک‌خوردن و هاردنر کم باعث نرم‌ماندن بتونه می‌شود.

۵. تینر فوری و دستمال بدون پرز

برای چربی‌زدایی و تمیزکاری سطح قبل از بتونه کاری و همچنین قبل از آستر ضروری است. باقی‌ماندن چربی یکی از بزرگ‌ترین دشمنان چسبندگی بتونه به بدنه است.

۶. کمپرسور باد یا دمنده دستی

برای پاک‌کردن گرد بتونه بعد از سمباده‌کاری لازم است. اگر گرد روی سطح بماند، بعد از رنگ زیرکار دانه‌دانه به چشم می‌آید.

۷. سنباده‌گیر (بلوک اسفنجی)

سمباده گرفتن با دست بدون بلوک باعث می‌شود فشار به‌صورت نامساوی پخش شود و سطح موج‌دار شود. سنباده‌گیر از این مشکل جلوگیری می‌کند و سطح را کاملاً صاف نگه می‌دارد.

داشتن همین ابزارهای ساده اما ضروری باعث می‌شود هم سرعت کار بالاتر برود و هم نتیجه نهایی حرفه‌ای‌تر باشد. ابزار خوب یعنی نیمی از کیفیت نهایی تضمین‌شده است.

آماده‌سازی بدنه قبل از بتونه کاری

آماده‌سازی سطح قبل از بتونه کاری شاید ساده‌ترین مرحله به‌نظر برسد، اما درواقع یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های کار است. اگر این مرحله با دقت انجام نشود، حتی بهترین بتونه، بهترین کاردک و حرفه‌ای‌ترین تکنیک‌ها هم نمی‌توانند ایراد نهایی را پنهان کنند. آماده‌سازی درست یعنی فراهم‌کردن شرایطی که بتونه بیشترین چسبندگی را داشته باشد، سطح هیچ آلودگی‌ای نداشته باشد و تمامی ایرادات بدنه قبل از اجرای بتونه به‌خوبی شناسایی شوند.

اولین قدم، تمیزکردن کامل سطح است. هرگونه گرد، چربی، آلودگی جاده، دود اگزوز یا باقی‌مانده واکس و پولیش مانع چسبندگی بتونه می‌شود. چون بتونه ماده‌ای حساس است، حتی مقدار کم چربی می‌تواند باعث لایه‌لایه شدن یا جداشدن بتونه بعد از خشک‌شدن شود. به‌همین دلیل از تینر فوری یا مواد چربی‌زدا استفاده می‌شود. سطح باید کاملاً خشک و بدون لکه باشد.

پس از تمیزکاری، باید قسمت آسیب‌دیده را دقیق بررسی کنید. معمولاً فرورفتگی‌ها در نگاه اول کوچک به‌نظر می‌رسند، اما درواقع منطقه آسیب‌دیده گسترده‌تر است. برای تشخیص بهتر، نور چراغ قوه یا نور مستقیم خورشید بسیار کاربردی است. بدنه را از زاویه‌های مختلف نگاه کنید تا اگر موج پنهانی وجود دارد، مشخص شود. یکی از تکنیک‌های حرفه‌ای این است که دست خود را به آرامی روی سطح بکشید؛ انگشتان معمولاً موج‌هایی را حس می‌کنند که چشم قادر به دیدنش نیست.

پس از بررسی، نوبت به برداشتن رنگ‌های پوسته‌شده، ترک‌خورده یا سست می‌رسد. بتونه نباید روی رنگ خراب یا زنگ‌زدگی اجرا شود. اگر سطح زنگ‌زدگی دارد، ابتدا باید زنگ را کاملاً تا رسیدن به فلز خام تمیز کنید. باقی‌ماندن حتی مقدار کمی زنگ ممکن است باعث بادکردن رنگ در آینده شود.

مرحله بعد، ایجاد خط‌خش مناسب روی سطح با سمباده ۸۰ یا ۱۲۰ است. هدف از این کار این نیست که سطح را صاف کنید، بلکه باید سطح را زبر کنید تا بتونه روی آن گیر پیدا کند. اگر سطح خیلی صیقلی باشد، بتونه بدون چسبندگی مناسب، پس از مدتی ترک می‌خورد یا جدا می‌شود.

در آخر، سطح را با باد یا دستمال بدون پرز پاک کنید تا هیچ گرد و خاکی نماند. این کار باعث می‌شود بتونه کاملاً روی فلز بنشیند و نتیجه نهایی کاملاً یکدست و حرفه‌ای باشد.

سمباده‌کاری اولیه؛ پایهٔ یک بتونه کاری اصولی

سمباده‌کاری اولیه یکی از مهم‌ترین مراحل آماده‌سازی فلز برای دریافت بتونه است. خیلی‌ها فکر می‌کنند این مرحله فقط برای تمیز‌کردن سطح است، اما درواقع هدف اصلی از سمباده‌کاری ایجاد «چنگ» روی فلز است. بتونه زمانی بیشترین چسبندگی را پیدا می‌کند که روی یک سطح نیمه‌زبر اجرا شود، نه روی یک فلز صاف که هنوز لایه‌های رنگ و آلودگی روی آن باقی مانده‌اند.

در این مرحله معمولاً از سمباده ۸۰ یا ۱۲۰ استفاده می‌شود. سمباده باید روی بلوک یا قطعه سنباده‌گیر قرار بگیرد تا فشار به‌طور یکنواخت پخش شود. اگر سمباده را بدون بلوک بگیرید، فشار انگشت‌ها باعث ایجاد گودی‌های ناخواسته می‌شود؛ کاری که بعداً موج روی سطح ایجاد خواهد کرد و مجبور می‌شوید دوباره چند مرحله را تکرار کنید.

در سمباده‌کاری اولیه، مهم است که سطح را تا حد ممکن «مات» کنید. اگر قسمتی همچنان براق مانده، یعنی آن نقطه هنوز چنگ لازم را ندارد و ممکن است بتونه در آینده از آن ناحیه جدا شود. حتی استادکارهای حرفه‌ای هم می‌گویند: «بتونه کاری خوب، از سمباده‌کاری خوب شروع می‌شود.»

پس از زبرکردن سطح، نوبت به پاک‌کردن گرد و غبار است. گرد باقی‌مانده یکی از عوامل اصلی ایجاد حباب و دانه‌دانه شدن بتونه است. بنابراین، استفاده از باد کمپرسور یا دستمال خشک بدون پرز ضروری است.

این مرحله اگرچه ساده به‌نظر می‌رسد، اما دیدن خودروهای موج‌دار و بی‌کیفیت در خیابان نشان می‌دهد که خیلی‌ها آن را جدی نمی‌گیرند. درحالی‌که اگر همین بخش با تمرکز و دقت انجام شود، بتونه کاری و آستر بعدی بدون دردسر پیش می‌روند و نتیجه نهایی بسیار تمیزتر خواهد بود.

طرز تهیه و ترکیب بتونه با هاردنر

ترکیب درست بتونه با هاردنر یکی از حساس‌ترین بخش‌هاست؛ چون این مرحله تعیین می‌کند بتونه چقدر سریع خشک شود، چقدر محکم باشد و آیا در آینده ترک می‌خورد یا نه. بسیاری از مشکلاتی که در ظاهر نهایی بدنه دیده می‌شود، مثل ترک‌موئی یا جداشدن لایه، ریشه در همین نسبت اشتباه دارند.

بتونه معمولاً در قوطی ارائه می‌شود و بافتی خمیری و سفت دارد. هاردنر به‌صورت یک خمیر قرمزرنگ ارائه می‌شود که «فعال‌کننده» بتونه است. نسبت استاندارد معمولاً بین ۲ تا ۳ درصد هاردنر است. یعنی برای هر یک مشت بتونه، یک خط کوچک هاردنر کافی است.

اگر هاردنر زیاد بریزید:

• بتونه خیلی سریع خشک می‌شود و فرصت شکل‌دادن به آن را از دست می‌دهید.

• احتمال ترک خوردن سطح بالاتر می‌رود.

• رنگ روی آن ممکن است بعداً دوپو شود.

اگر هاردنر کم بریزید:

• بتونه یا دیر خشک می‌شود یا اصلاً خشک نمی‌شود.

• لایه زیر رنگ نرم باقی می‌ماند و بعداً دچار فرو‌رفتگی می‌شود.

• سمباده‌کاری بسیار سخت‌تر و آزاردهنده می‌شود.

بهترین روش ترکیب این است که مقدار موردنیاز بتونه را روی یک سطح صاف (ترجیحاً مقوای پلاستیکی یا صفحه لیسه) قرار دهید و هاردنر را به‌صورت نواری روی آن بکشید، سپس با کاردک به‌صورت رفت و برگشتی آن را کاملاً یکدست کنید. مهم است ترکیب کاملاً یکنواخت و بدون رگه‌های قرمزرنگ باشد. اگر رنگ بتونه صورتی یا نارنجی روشن شد، یعنی هاردنر درست قاطی شده است.

نحوه اجرای بتونه روی بدنه خودرو

حالا نوبت به مرحله‌ای می‌رسد که ظاهر اصلی سطح را شکل می‌دهد. اجرای بتونه باید با حوصله، بدون عجله و با حرکات یکنواخت انجام شود. بتونه را با کاردک از یک سمت بردارید و با زاویه ۳۰ تا ۴۵ درجه روی سطح بکشید. اگر زاویه زیاد باشد، بتونه برداشته می‌شود؛ اگر کم باشد ضخامت بی‌جهت زیاد می‌شود.

حتماً بتونه را از لبه‌ها به سمت مرکز بکشید تا حباب زیر آن ایجاد نشود. هر بار که کاردک را روی بتونه می‌کشید باید یک مسیر بلند و یکنواخت باشد، نه چند ضربه کوتاه؛ چون ضربه‌های کوتاه باعث راه‌راه شدن سطح می‌شود.
به‌خاطر داشته باشید:

لایه‌های نازک همیشه بهتر هستند از یک لایه ضخیم.

درواقع بتونه باید فقط عمق آسیب را پر کند، نه اینکه خودش تبدیل به برجستگی جدید شود. اگر نیاز به حجم بیشتر دارید، بهتر است پس از خشک‌شدن لایه اول، یک لایه نازک دیگر اجرا کنید.

پس از اجرای بتونه، معمولاً بسته به دمای محیط، حدود ۲۰ تا ۴۰ دقیقه باید صبر کرد تا کاملاً خشک شود. بتونه زمانی خشک است که:

• رنگ آن روشن‌تر شده باشد

• زیر انگشت کمی سفتی حس شود

• کاردک روی آن خط نیندازد

این مرحله پایه‌ای برای سمباده‌کاری حرفه‌ای بعدی است.

خشک‌شدن بتونه؛ چقدر طول می‌کشد و چطور بفهمیم آمادهٔ سمباده‌کاری است؟

خشک‌شدن بتونه مرحله‌ای است که خیلی‌ها آن را ساده می‌گیرند، اما حقیقت این است که یکی از تعیین‌کننده‌ترین بخش‌های کیفیت نهایی کار است. اگر بتونه پیش از سمباده‌کاری کاملاً خشک نشده باشد، سطح در هنگام سمباده‌زدن «کشیده» می‌شود، شکلش را از دست می‌دهد یا در برخی نقاط گود می‌افتد. از سوی دیگر، اگر بیش‌ازحد صبر کنید، سمباده‌کاری سخت‌تر و زمان‌برتر می‌شود. بنابراین شناخت زمان مناسب خشک‌شدن اهمیت زیادی دارد.

در حالت معمول، بتونه‌های استاندارد معمولاً ۲۰ تا ۴۰ دقیقه زمان لازم دارند تا کامل سفت شوند؛ البته این زمان به چند عامل بستگی دارد:

۱. دمای محیط

بتونه در محیط گرم سریع‌تر و در محیط سرد کندتر خشک می‌شود. اگر هوا سرد باشد، حتی ممکن است مجبور شوید از کمی گرما مثل هیتر یا لامپ کمکی استفاده کنید، اما حرارت نباید مستقیم و خیلی شدید باشد. گرمای زیاد باعث ترک خوردن لایه می‌شود.

۲. میزان هاردنر

اگر هاردنر زیاد باشد، بتونه خیلی سریع خودش را می‌گیرد و ممکن است فرصت صاف‌کردن و کشیدن یکدست آن را نداشته باشید. از طرفی، هاردنر کم هم باعث می‌شود بتونه نیم‌پز بماند و هرچقدر زمان بدهید باز هم عمق آن خشک نشود. این موضوع به‌خصوص هنگام سمباده‌کاری خودش را نشان می‌دهد؛ سطح ظاهر خشک دارد اما داخل هنوز نرم است.

۳. ضخامت بتونه

هرچه ضخامت لایه بیشتر باشد، زمان خشک‌شدن هم بیشتر می‌شود. برای همین همیشه توصیه می‌شود چند لایه نازک بزنید، نه یک لایه ضخیم.

اما سؤال مهم این است:

چطور تشخیص دهیم بتونه واقعاً خشک شده؟

این چند نشانه تقریباً همیشه دقیق هستند:

• رنگ بتونه از حالت تیره به روشن تغییر کرده و مات شده است.

• وقتی انگشت را خیلی آرام روی آن می‌کشید، جای فشار نمی‌ماند.

• کاردک اگر به سطح بخورد، فرو نمی‌رود و اثر نمی‌گذارد.

• لبه‌های بتونه کمی سفت و خشک شده‌اند.

گاهی افراد تازه‌کار فقط با نگاه‌کردن تصمیم می‌گیرند سمباده‌کاری را شروع کنند، اما این کار اشتباه است؛ چون ممکن است سطح ظاهراً خشک باشد اما بخش‌های زیرین هنوز نرم باشند. یک لمس کنترل‌شده همیشه لازم است.

اگر بتونه خشک نشده باشد ولی سمباده‌کاری کنید، سطح اصطلاحاً «می‌لغزد» و از زیر سمباده جدا می‌شود. نتیجه این می‌شود که باید دوباره کل سطح را بتراشید و دوباره بتونه کنید.

فراموش نکنید که صبر در این مرحله، یکی از نشانه‌های کار حرفه‌ای است.

سمباده‌کاری بتونه بعد از خشک‌شدن

وقتی بتونه کامل خشک شد، زمان آن می‌رسد که سطح را شکل دهید و کاملاً یکدست کنید. سمباده‌کاری بعد از خشک‌شدن شاید از نظر زمان‌بر بودن سخت‌ترین بخش کار باشد، اما تأثیر شگفت‌انگیزی بر کیفیت نهایی سطح دارد. هرچقدر این مرحله با دقت بیشتری انجام شود، آستر و رنگ بعدی زیباتر و بدون موج خواهند بود.

برای این مرحله، معمولاً از سمباده ۱۸۰ تا ۲۲۰ استفاده می‌شود. سمباده نباید خیلی زبر باشد که خط‌های عمیق بیندازد و نه خیلی نرم که نتواند سطح را شکل دهد.

روش درست سمباده‌کاری

• سمباده را روی بلوک یا سنباده‌گیر ببندید.

• حرکات باید طولی و یکنواخت باشد، نه ضربه‌ای یا دورانی.

• همیشه از لبه‌های سطح شروع و به مرکز برسید.

• اگر موجی احساس کردید، سمباده را از زاویه کم روی آن بکشید.

یکی از اشتباهات بزرگ تازه‌کارها این است که سمباده را فقط روی قسمت بتونه‌شده می‌کشند. درصورتی‌که باید لبه‌های بتونه را با سطح صاف فلز یکسان کنید. این کار باعث می‌شود مرز بین بتونه و سطح فلز دیده نشود و رنگ بعدی کاملاً یکدست نشان داده شود.

چطور بفهمیم سطح یکدست شده؟

یکی از بهترین روش‌ها استفاده از نور مایل است. چراغ قوه را از کنار سطح بگیرید؛ اگر موج، گودی یا پستی‌وبلندی باشد، سایه‌ها خودشان را نشان می‌دهند. همچنین لمس‌کردن با دست یکی از دقیق‌ترین روش‌هاست، زیرا انگشتان موج‌ها را بهتر از چشم تشخیص می‌دهند.

در پایان سمباده‌کاری، همیشه سطح را با باد تمیز کنید تا گرد بتونه در ترک‌ها و منافذ نماند.